Onze relatie met bacteriën

Onze relatie met microben, een haat- liefdeverhouding

Stel dat je een kist sinaasappels koopt en thuis kom je tot de vaststelling dat er twee rotte tussen zitten. Kieper je dan maar ineens de hele kist op de composthoop? Niet dus. En toch is dat nu net wat we bij de klassieke manier van schoonmaken wel doen. “Doodt 99,99% van alle bacteriën”, zegt de spuitbus met allesreiniger die je net van de supermarkt meebracht met overtuigend schreeuwerige letters. Ze zit nog in de boodschappentas, samen met de yoghurt met aardbeien waar je zo dol op bent, de flesjes kombucha die je voor zoonlief hebt meegebracht, en de gefermenteerde kimchi die papa al wel eens placht te gebruiken wanneer hij zijn culinaire talenten botviert in de keuken. En laat dat nu net drie producten zijn waar bacteriën een hoofdrol in spelen.

Onbekend is onbemind

Hoe zit dat toch met onze haat-liefdeverhouding met bacteriën? Zijn we niet een beetje de pedalen kwijt? Daar lijkt het soms wel erg veel op. Misschien ligt de oorzaak bij het feit dat we ons eigenlijk toch niet zo bewust zijn van hoezeer we wel afhankelijk zijn van die microscopisch kleine ééncellige wezentjes en hoeveel goeds ze voor ons doen. Dat ze druk aan het werk zijn in onze darmflora om die optimaal te houden, is dankzij alle promotie rond probiotische drankjes niet meer zo’n groot geheim.

Maar ook onze huid heeft een microscopische laag bacteriën en schimmels: het menselijk microbioom. En dat weten al heel wat minder mensen. Op elke vierkante centimeter leven er wel een miljard! En er is een enorme diversiteit aan verschillende soorten, die zowel schadelijk als gezond en geneeskrachtig zijn. Het zal je verbazen dat de huid een aantal van de slechteriken ook echt nodig heeft om ons immuunsysteem goed en efficiënt te laten werken. De kunst is om de diversiteit te behouden en de balans te vinden met goede bacteriën die de slechte domineren. Deze natuurlijke micro-organismen beschermen ons immers tegen ontstekingen en irritaties.

Uit balans

Wanneer het evenwicht van deze natuurlijke beschermlaag wordt verstoord, loopt het fout en kunnen vervelende kwaaltjes zoals acne, voetschimmel en zelfs vaginale infecties de kop opsteken. Vaak gaan we deze dan te lijf met sterke middelen zoals antibacteriële zepen, antischimmelsprays en zelfs antibiotica. Op het eerste gezicht met een goed resultaat, ware het niet dat het microbioom verder wordt aangetast en daardoor nieuwe problemen kunnen optreden, omdat de natuurlijke beschermlaag van goede bacteriën ook verdwijnt.

Je kan zoveel antibacteriële zalfjes tussen je tenen en aan je voeten smeren als je wil, maar die schimmelvoet duikt meteen weer op bij de minste contaminatie uit je omgeving waarmee je voeten in contact komen. En dat komt omdat je het onderliggend probleem van een verstoorde microbiële balans niet hebt aangepakt.

De laatste tijd wel eens wat meer last van droge handen? Al die antibacteriële gels halen die balans ook daar helemaal onderuit. Natuurlijk kunnen we met corona niet anders dan veel onze handen wassen, maar een milde zeep doet hier evengoed zijn werk.

Bondgenoten

We dragen er dag in dag uit anderhalve kilo van met ons mee. En gelukkig maar, want zonder bacteriën zouden we gewoon niet overleven. Is het dan niet de hoogste tijd dat we hen al bondgenoten gaan beschouwen en niet langer als de vijand die grondig moet worden uitgeroeid?

Ondanks hun imago zijn de meeste bacteriën immers niet schadelijk voor onze gezondheid. Veel soorten doen juist heel nuttig werk, ze houden rivieren schoon, zorgen voor een rijke humuslaag in het bos, spelen een belangrijke rol bij de ontwikkeling en productie van medicijnen en bij het afbreken van organisch materiaal in de natuur.

Het geheel van organismen zoals planten, dieren en micro-organismen, en het gebied waarin ze leven, wordt een ecosysteem genoemd. Het is een dynamisch systeem waarin de organismen en hun leefomgeving wisselwerkingen met elkaar hebben. Aan de basis van elk ecosysteem staan de micro-organismen. Als voedsel voor andere organismen, maar ze zijn ook de ultieme recyclers. Zo ruimen ze organisch materiaal van onder meer dode dieren en planten op, en maken de bouwstenen ervan weer beschikbaar voor andere organismen in het ecosysteem. Zonder micro-organismen zou het leven op aarde dus niet mogelijk zijn. En dat maakt hen ontegensprekelijk tot onze bondgenoten.

Search-and-destroy

Maar even terug naar onze boodschappenmand. Zou die schreeuwerige allesreiniger er nog inzitten als we ons bewust zouden zijn dat letterlijk alles vol miljarden microben zit en we er ook dag in dag uit miljoenen van inademen? Want als 99,99 van die microscopisch kleine eencellige wezens ook slecht zouden zijn voor ons, dan zouden we logischerwijs 365 dagen op een jaar behoorlijk ziek moeten zijn. En toch zijn we meestal gewoon kerngezond.

Dus zit het niet helemaal goed met onze search-and-destroy mentaliteit. De oorlogsterm wordt gebruikt in een beleid gericht op het “zoeken en verwoesten” van de MRSA-bacterie in ziekenhuizen. En we doen dat ook bij ons thuis. We gooien als het ware een atoombom die alles om zich heen doodt en vernielt, om één lastige ziekteverwekkende kiem uit te schakelen.

Is het dan toch niet beter om het systeem errond te versterken zodat die kiem geen kans meer krijgt om zich te manifesteren? De klassieke geneeskunde focuste in het verleden vaak op de nietsontziende aanpak. Maar de grootste doorbraken zitten wel een niveau hoger. Een mooi voorbeeld ervan is de immuno-therapie in kankerbehandeling.

Respect

Natuurlijk moeten we respect bewaren voor de minderheid van bacteriën die schade kunnen berokkenen en geven we hun geen vrije loop. En ook het idee van een schone leef- en werkomgeving kieperen we niet overboord, wel de manier hoe we “schoon” dan definiëren.

Maar de oorlog die we nu al bijna een eeuw lang vieren tegen bacteriën in huis, mag zo stilletjes aan stoppen. Er is niets mis met een propere woning of kantoor, maar in onze ijver om alles te laten blinken als een spiegel, maken we er een steriele en dode boel van. Want ook de goede bacteriën moeten eraan geloven, en dat is nefast voor onze gezondheid.

Tijd dus om het evenwicht in huis te herstellen. Tijd voor een gezonde binnenhuisflora. Tijd voor YOKUU.